Tjeerd Coehoorn, 2018.
Tjeerd Coehoorn, 2018.
1764 Häärd-Öpfu
In Wattenwil werden 1763 erstmals Kartoffeln angepflanzt. Pfarrer Daniel Rudolf de Loséa schreibt davon in seinem Bericht an Bern von 1764.
Der Einfluss des eifrigen Förderers der Landwirtschaft und Herrn zu Burgistein, Emanuel von Graffenried, scheint auch in Wattenwil angekommen zu sein!
Neuerungen geben zu reden. Benz und Sami begegnen sich im Herbst 1764 auf dem Feld. Hans Niederhauser erzählt:
| Benz | ❝ Aha, Sami giit o no chly der Sunne na! |
| Sami | Me muess gwüss, solang si no wermt. I cha de no lang gnue uf em Ofe hocke. U du hesch auem aa gstiinet. |
| Benz | Es gseht numen eso uus. Lue! (Zeigt ihm den vollen Kratten) |
| Sami | Was hesch da für gschpässigi Chnüdere? |
| Benz | (Nimmt eine Kartoffel in die Hand) Das sy jitz äbe Häärd-Öpfu. |
| Sami | Es wird nid sy! De pflanzisch du jitz o vo dene aa? |
| Benz | I ha gsinnet, i probier's o iinisch. Si hi jitz dürhar dermit aagfangen u ds Land ab syge si schynt's guet dermit gfahre. |
| Sami | Wär's gluubt! Mir sy doch hie mit Haber u Chorn geng zfride gsy; u die söue jitz ungeriinisch nüüt meh gäute? |
| Benz | Mou, scho. Aber wiisch: D Häärd-Öpfu setze mer uf der Braachzäug. |
| Sami | Uf der Braachzäug?! We das üsen Ätti hätt muessen erläbe! |
| Benz | Är verschtieng's, wenn er wüsst, wie guet gfuetteret mer i Zuekunft dür e Winter chöme. |
| Sami | Z däiche, dass i mit myne Zäng so i ne herte Chnüder sött bysse! (Schüttelt den Kopf) |
| Benz | So bös isch das gar nid; me muess se vorhär gschweue. My Basen im Ämmitau rafflet se de grob u brätlet se im Söischmutz. Si het mer verwiche vo där «Röschti» ‐ wi si däm siit ‐ ufgsteut. Un i muess säge: I ha de no nid hurti öppis ggässe, wo derewäg ungerliit. |
| Sami | Indianerfrass isch es! Indianerfrass! |
| Benz | Vilech hesch Gfeeu, un es isch geng gnue Habermues u Brot umewäg; hingäge chönntisch de o du no iinisch oder angerisch froh sy um ene bravi Täuerete Röschti. Indianerfrass hin oder här. |
| Sami | Jä, Pfyffetechu! |
| Benz | Üser Gnädige Here gseh's emu o gärn, we mer uf der Brachzäug Häärd-Öpfu setze. D Versorgig stöng eso mit der Miuch zäme uf drüne Biine, säge si. |
| Sami | Hör mer uf mit de Gnädige Here! Si gschoue nume für sich u miine geng, ds Wytere syg ds Bessere. Die sy doch am Bängu vom Franzos, i säge der's! Hingäge üser Autvordere, die hii de nadisch no gwüsst, was guet isch. |
| Benz | So? |
| Sami | Ja. Mit Habermues sy si gsung u chreftig worde. Süsch hätte si emu nid aupott ume möge chriege. U so, wi's der Schueumiischter verzeut het, hii si geng gwunne! |
| Benz | Mir müesse äben o chly füretsi luege. Sogar üse Herr Pfarrer het dimale i der Predig gsiit, da Häärd-Öpfu syg e grosse Säge; bsungerbar für di arme Lüt. Mir sötten em Liebgott für die Pflanze danke, het er gsiit, u o den Indianer, wo sen üs hiigi gschäicht. |
| Sami | Ja, äbe grad d Pfärrer si hüürmehi o nümm, was äube. Si hiis o mit de Frömde. U si lege d Gschrift uf ihri Gattig uus. |
| Benz | Miinsch? |
| Sami | I'r Gschrift schtiit nüüt vo Häärd-Öpfu. «Brot» hiist's: «Gib uns heute unser täglich Brot» |
| Benz | Da magsch du Rächt ha. Aber wi hesch es mit däm Indianerchrut, wo du da i d Pfyffe stopfisch? Hesch der Tubak gfungen i der Gschrift? |
| Sami | (gereizt)I säge ja gar nüüt! ❞ |
Zum Thema im Internet zu finden:
Emanuel von Graffenried im Historischen Lexikon der Schweiz
Abhandlung von den Erdäpfeln, 1764
Quelle und weiterführende Dokumentation:
Niederhauser Hans, Sketch geschrieben für die 700-Jahrfeier 1991, 1991.